NAVENDA NÛÇEYAN - Xizmên windayan ku li Colemêrg, Amed, Êlih û Rihayê kom bûn, li aqûbeta kesên ku di bin çavan de hatine windakirin û kiryarên Qetlîama Garê pirsîn.

 

Parêzvanên mafên mirovan û xizmên windayan li gelek bajaran ji bo kesên ku di salên 1990'î de di binçavan de hatine windakirin û kuştin daxuyanî dan. 

 

RIHA 

 

Şaxa ÎHD a Rihayê di hefteya 58'emîn a çalakiya xwe de li ber Parka Novada daxuyaniyek da. Li ser çarenûsa Bedirhan Tuysuz ku ji aliyê çekdaran ve ji eşîra Bucak hatibû revandin û ji wê demê ve tu agahî jê nehatiye girtin. Hevseroka Şaxa ÎHD'ê Songul Arpayê diyar kir ku komên çekdar ên girêdayî Parlamenterê Partiya Edaletê yê wê demê Celal Bucak hewl dane bi gefan zextê li eşîrên din bikin. Songul Arpayê anî ziman ku Tuysuz endamê eşîra Tuysuz bûye ku dilsoziya xwe nîşanî eşîra Bucak nedaya û ji ber vê sedemê hedef hatiye girtin û got: "Bedirhan Tuysuz endamê eşîra Tuysuz a gund bû û di derdora xwe de dihat hezkirin û rêzgirtin. Di Mijdara 1979'an de, bi sedan çekdarên Hakki Bucak, endamê eşîra Bucak, êrişî gund kirin. Kurê 13 salî yê Bedirhan Tuysuz û hevjîna wî rehîn girtin. Ji Bedirhan Tuysuz re peyamek şandin û gotin: "Malbata te li cem me ye, were bi me re biaxive. Piştre Tuysuz gihîşt cihê bûyerê, lê wan ew bi zorê xistin wesayîtekê û revandin. Malbatê serî li cenderme û qeymeqamê navçeyê da û xwest ku kurê wan ê revandî were dîtin. Her çend hat gotin ku Tuysuz bi zorê li gundê Soyutlu yê Bucakan hatiye girtin jî, îdiaya malbatê nehat lêkolînkirin. Gilînameyên wan ên sûc ên li dozgeriyê hatin redkirin."

 

Songul Arpayê wiha got: "Lêpirsînekê bikin ku çarenûsa Tuysuz eşkere bike. Ji bo bicihanîna daxwaza malbata Tuysuz a ji bo gorekê hebe, tevbigerin. Çiqas sal derbas bibin jî, em ê ji bo Bedirhan Tuysuz û hemû windahiyên xwe dev ji daxwaza edaletê bernedin."

 

COLEMÊRG

 

Di daxuyaniya li Kolana Hunerê ya navçeya Gever ya Colemêrgê hat lidarxistin, wêneyên kesên winda hatin nîşandan. Xizmên windayan xwestin ku kiryarên kuştina Hacî Ahmet Er ku di sala 1995'an de di dema binçavkirinê de hatibû windakirin, bên dîtin. Rêveberê Komeleya Mafên Mirovan (ÎHD) Eren Baskin got: "Haci Ahmet Er bi malbata xwe re li gundê Kurudere yê Çelê dijiya. Piştî pevçûnek li nêzîkî gund, leşkeran li dijî Kurudereyê operasyonek dan destpêkirin. Xelk li meydana gund kom bûn û zexteke giran li wan hat kirin ku neçar bimînin ku ji gund derkevin. Yên ku neçûn derve rastî tundî û gefan hatin. Piştre, Haci Ahmet Er û birayê wî Haci Mîrat Er neçar man ku ji gund derkevin û li hespan geriyan da ku karibin bar bikin. Di 15'ê Tebaxa 1995'an de, kurê Haci Ahmet Er, Adnan Er, ji bo dîtina hespekî ber bi gundê Kavşakê yê nêzîk ve çû. Piştî demeke kurt, di navbera her du gundan de dengê çekan hat. Haci Ahmet Er û birayê wî Haci Mîrat Er ji bo lêgerîna kurê xwe yê ku çûbû Kavşakê derketin rê. Piştî ku ji mala xwe derketin, rastî leşkerên ku operasyon dikirin hatin û hatin binçavkirin."

 

Baskin anî ziman ku Haci Mîrat Er, yek ji du birayan ku li qereqola cendermeyan a ku ew birine wir bi tundî îşkence lê hatiye kirin, rojek şûnde hatiye berdan û got: "Malbat li ber cendermeyan kom bû da ku daxwaza berdana Haci Ahmet Er bikin. Ji wan re hat gotin ku Haci Ahmet Er nehatiye binçavkirin. Her çend malbatê bi birayê xwe Haci Mîrat Er re serî li Serdozgeriya Komarê ya Colemêrgê da jî, rayedarên peywendîdar înkar kirin ku Haci Ahmet Er nehatiye binçavkirin. Îtîraz bi biryara nedarizandinê hat redkirin. Çarenûsa Haci Ahmet Er hîn ne diyar e. Der barê çarenûsa Haci Ahmet Er de ku bi birayê xwe re hatibû binçavkirin û paşê cenazeyê wî winda bûbû, tu pêşketinek çênebûye. Şerê qanûnî yê malbata Er ji bo avakirina goristanek ku bi kulîlkan were xemilandin, bi destwerdana rayedaran hat rawestandin. Têkoşîna me ya qanûnî dê heta ku em ji bo Haci Ahmet Er goristanek bibînin, bidome."

 

AMED

 

Şaxa Komeleya Mafên Mirovan (ÎHD) a Amedê û malbatên windayan di hefteya 870'emîn a çalakiya xwe de li ber Abîdeya Mafê Jiyanê ya li Parka Koşuyolu ya navçeya Rezan kom bûn. Çalakiya vê hefteyê li ser aqûbeta Mehmet Salih Akdeniz û 10 kesên din ên ku di Îlona 1993'an de li herêma Şenê ya navçeya Pasûrê hatibûn binçavkirin û careke din agahî ji wan nehat girtin û dîtina sûcdaran hat sekinandin. 

 

Firat Akdenîz, biraziyê Mehmet Salih Akdenîz, bertek nîşanî kesên ku tîşortên "Torosên Spî" difiroşin da. Akdenîz got: "Torosên Spî sembola kuştinên kiryarnediyar e, tundiya dewletê û bêcezatiyê ye." Parlamentera DEM Partiyê ya Amedê Ceylan Akça jî banga "hevrûbûnê" kir.

 

ÇÎROKA 11 GUNDIYAN

 

Endamê Komîsyona Windayan a Şaxa ÎHD'ê ya Amedê Murat Yuksek çîrokên windayan xwend. Çîrokên windayan wiha ne: "Mehmet Salîh Akdenîz, li gundê Înkaya yê navçeya Pasûrê dijiya. Ew 68 salî bû û muxtarê gund bû û li gundê xwe bi mêvanperweriya xwe dihat hezkirin û nasîn. Ji ber ku bi çandinî û sewalvaniyê re mijûl dibû, havînê koçî herêma Şenyayla ya gundê Alaca yê li ser sînorê Pasûr-Muşê dikir û di Cotmeh û Mijdarê de vedigeriya gund.

 

Di Îlona 1993'yan de, Fermandariya Lîwaya 2'yemîn a Boluyê di bin fermandariya Tuggeneral Yavuz Erturk de li herêma Şenyayla ya gundê Alaca operasyoneke mezin pêk anî. Di 9'ê Cotmeha 1993'yan de, M. Salîh Akdenîz dema ku amadekariya vegera gund dikir hat binçavkirin. Piştî ku ji aliyê leşkeran ve hat binçavkirin, ew birin mezra Kepir a gundê Alacayö. Deh gundiyên din ji aliyê leşkeran ve hatin binçavkirin û ew birin heman herêmê. Xizmên 11 kesên binçavkirî, bi qasî hefteyekê xwarinê ji wan re dibin. 

 

Hemû kesên binçavkirî destên wan kelepçekirî bûn û tenê dema serdêrên wan dihatin û xwarin dixwarin çavên wan dihat vekirin. Li gorî hevjîna M. Salih Akdeniz, Pembe Akdeniz, gava hevjîna wî cara dawî xwarinê jê re dibe, jê re dibêje 'Careke din xwarinê ji min re neyne, ew ê me bibin cihekî din.' Roja din, li gorî şahidan, M. Salih Akdenîz û 11 kesên din li helîkopterekê siwar bûne û ew birine. Ji wê demê ve kesî M. Salih Akdeniz an gundiyên din nedîtiye. Tevî serlêdanên malbatên wan ji hemu saziyên fermî re, ji girtiyan tu agahî nehatiye girtin.

 

Di destpêka sala 1994'an de, birayê M. Salih Akdeniz, M. Emin Akdeniz, der barê kesên winda yên ku li gel birayê wî hatine girtin, serî li şaxa ÎHD ya Amed da. Di heman salê de, parêzerên şaxa ÎHD ya Amed doza M. Salih Akdeniz û 11 kesên din ên ku di binçavan de winda bûne birin DMME'yê. Di sala 2001'ê de, DMME'yê Tirkiye mehkûm kir ku bi tevahî 311 hezar lîre sterlîn bide malbatên 11 kesên winda. Komara Tirkiyeyê jî ev sûc qebûl kir û tezmînat da malbatên kesên ku di binçavan de bi zorê hatine windakirin. Nêzîkî 11 sal piştî bûyerê, di Mijdara 2004'an de, şivanek li çemekî li gundê Alaca yê Pasûrê rastî hestiyên mirovan hat. Her ku nûçe belav bû, hin malbatên windayan, bi baweriya ku dibe ku hestiyên xizmên wan bin, çûn herêmê. Cilên şewitî û hin tiştên kesane li cihê ku hestî lê hatine dîtin hatin dîtin. Malbatan tavilê tespit kirin ku ev tişt ên xizmên wan in. 

 

Di wê gavê de, kurê M. Salih Akdenîz tavilê qutiya titûnê ya bavê xwe nas kir. Ew qutiya titûnê wî her tim îkramî mêvanên xwe kiriye. Li cem hestiyan qoqê seriyan nehatine dîtin. Ji amûran kifş dibe ku piştî hatine kuştin cenaze hatine şewitandin. Paşê Serdozgerê Komarê yê Pasûrê li ser hestiyan lêpirsîn da destpêkirin. Piştre testên DNA li ser xizmên ku di wê demê û li wê herêmê winda bûbûn hatin kirin û hestî ji ATK re hatin şandin. Piştre hestî li emaneta ATK'ê winda bûn.

 

Di Cotmeha 2013'an de, Dadgeha Cezayê Giran a 7'emîn a Amedê biryar da ku doza gundê Alaca yê Pasûrê ji nû ve were vekirin. Rûniştina 18'emîn a doza gundê Alaca di 19'ê Îlona 2018'an de pêk hat. Dadgehê Tuggeneral Yavuz Erturk ku operasyonê bi rê ve dibir, "ji ber nebûna delîlên têr û bawerbar" beraet kir. Îtîraza li dijî vê biryarê di 9'ê Kanûna 2020'î de ji hêla Dadgeha Edaletê ya Herêma Enqereyê ve hat redkirin. Malbatan paşê serî li Dadgeha Bilind a Îstînafê dan.

 

1'emîn Daîreya Ceza ya Dadgeha Bilind, berî ku lêpirsîn biqede, qanûna gerdûnî paşguh kir û di 19'ê Adara 2024'an de biryar da ku doz ji dema demdirêjiyê were derxistin. Malbatan heman salê serî li Dadgeha Destûra Bingehîn dan. Di hefteya xwe ya 870'emîn de, em daxwaz dikin ku dawî li bêcezatiya 31 salan a der barê windabûna 11 gundiyan de were; em daxwaz dikin ku rastiya maddî were eşkerekirin û berpirsiyarên vî sûcî werin cezakirin.

 

Çiqas sal derbas bibin jî em ê dev ji daxwaza edaletê ya ji bo Mehmet Salîh Akdenîz, Celîl Aydogdu, Behçet Tutuş, Mehmet Şerîf Avar, Hasan Avar, Bahrî Şîmşek, Mehmet Şah Atala, Turan Demîr, Abdo Yamuk, Nusreddîn Yerlikaya, Ûmît Taş û hemû windayên ku ji aliyê dewletê ve hatine windakirin bernedin." 

 

ÊLIH

 

Li Êlihê, parêzvanên mafên mirovan û xizmên windayan di hefteya 706'emîn a çalakiya xwe de li ber Abîdeya Mafên Mirovan a li ser Kolana Gulistanê daxuyaniyek dan. Vê hefteyê, li ser kiryarên kuştina Veysel Atilgan, Meryem Bulut û 102 kesên din ên di 10'ê Cotmeha 2015'an de li Gara Trenê ya Enqereyê hatin pirsîn. Çîrokên Atilgan û Meryem Bûlût ên ku di Komkujiya Gara Trenê de hatin kuştin, ji hêla Rêveberê Şaxa Komeleya Mafên Mirovan (ÎHD) Raşit Çetinkaya ve hatin xwendin.