Bi ser 12’ê Îlonê re 44 sal derbas bûn: Îktîdar diguherin lê zîhniyet wekî xwe ye

  • rojane
  • 10:38 11 Îlon 2024
  • |
img
AMED - Bi ser Darbeya Leşkerî ya 12’ê Îlonê re 44 sal derbas bûn û yek ji şahid û mexdûrên darbeyê Huseyîn Bariş wiha got: “Îktîdar diguherin lê heman zîhniyet e.” 
 
Bi ser Darbeya Leşkerî ya 12’ê Îlona 1980’an ku yek ji serdemên herî tarî ya Tirkiyeyê ye re 44 sal derbas bûn. Serfermandarê Giştî yê Artêşê yê demê Kenan Evren serkêşiya darbeyê kir û rêveberiya awarte ragihand. Di serî de partiyên siyasî û sendîka, bi hezaran rêxistinên civaka sivîl hatin girtin. Di pêvajoya darbeyê de milyonek û 638 kes xistin lîsteyê, di Dadgeha Ewlekariyê ya Dewletê (DGM) de 210 hezar doz hatin vekirin, 230 hezar kes hatin darizandin. Di dozan de 7 hezar kes bi cezayê îdamê hatin darizandin û ji van 50 jê hatin bidarvekirin. Di wê serdemê de hate belgekirin ku di îşkenceyên li girtîgeh û navendên binçavkirinan de 300 kesan bi awayekî guman jiyana xwe ji dest dan û 171 kes jî ji ber îşkenceyê hatin qetilkirin. 
 
Yek ji cihên darbeyê herî zêde bandora xwe lê kirî jî girtîgeh bûn. Girtîgeha Leşkerî ya Hejmar 5 a Amedê, veguherandin navenda îşkenceya sîstematîk a îşkenceyan. Ji bo tirsandina girtiyan, Serpel Esat Oktay ku li Qibrisê sûcên li dijî mirovahiyê kiribûn anîn rêveberiya girtîgehê. Ji ber îşkenceyên di vê serdemê de hatine kirin, Girtîgeha Leşkerî ya Hejmar 5 a Amedê kete lîsteya “10 girtîgehên herî xerab ên cîhanê.” Li dijî îşkenceyên sîstematîk ên şahidên wê demê vegotin û îşkenceyên dermirovî, berxwedanek jî pêş ket. Berxwedana ku yek ji kadroyên pêşeng ên PKK’ê Mazlum Dogan da destpêkirin, bi berxwedana Ferhat Kurtay, Eşref Anyik, Mahmût Zengîn û Necmî Oner ku di 17’ê gulana 1982’yan de xwe şewitandin domiya. Berxwedan, bi Berxwedana Rojiya Mirinê ya 14’ê Tîrmehê ya bi pêşengtiya kadroyên pêşeng ên PKK’ê M. Hayrî Durmuş, Kemal Pîr, Akîf Yilmaz û Alî Çîçek hatiye destpêkirin derket lûtkeyê. 
 
Huseyîn Bariş
 
Rêveberê Komeleya Piştevaniya bi 78’an re û Lêkolînê Huseyîn Bariş ku wê demê li Girtîgeha Hejmar 5 a Amedê dihat ragirtin û bûbû şahidê berxwedanê, qala wê serdemê kir. Bariş, di 16’ê gulana 1981’ê de li Nisêbîn a Mêrdînê hate binçavkirin. Du mehan di îşkenceyê de ma û di 13’ê tîrmeha 1981’ê de birin Girtîgeha Leşkerî ya Hejmar 5 a Amedê. Li girtîgehê bi îşkenceyê birin hucreyê û 17-18 rojan di hucreyê de ma. Piştre jî birin qawîşa 32’yemîn a E Bloqê. 
 
'BINGEHA DARBEYÊ AMADE KIRIN’
 
Bariş, wiha qala pêvajoya darbeyê û ya Girtîgeha Hejmar 5’ê kir: “Pêvajoya ber bi darbeyê ve ne tiştekî rashatî bû. Biryareke ku 5 general hatibin gel hev û dabin tune bû. Wê demê jî mîna niha Tirkiye di nava krîzeke cidî ya siyasî, aborî û civakî de bû. Beriya darbeyê li Tirkiyeyê pirsgirêkên cidî hebûn. Mîna niha, nedihiştin tu kes tiştekî bike. Nedihiştin kesek biacive. Ji her alî ve zextekî sîstematîk hebû. Şaredarê Meletiyê hate kuştin. Ji bo darbeyê bingehek hate amadekirin û di 12’ê îlonê de darbe kirin. Piştî darbeyê, qanûn, meclis, hiqûq her tiştek fesh kirin. Sedema vê jî ew bû ku pergala xwe ava bikin û Tirkiyeyê li gorî daxwaza xwe birêve bibin. Wê demê destûra bingehîn, qanûn dan sekinandin û dest bi girtinan kirin. Wê demê îşkence hatin kirin, binçavkirin, girtin hebûn. Anku wê demê fermanek hate mohrkirin. Heq an jî neheq berê xwe dan her kesekî.”
 
3 SALAN BÊNAVBER ÎŞKENCE KIRIN
 
Bi domdarî Bariş anî ziman ku bi darbeyê re li dijî hemû dînamîkên civakê operasyoneke mezin hatiye kirin û hemû girtîgeh hatine tijekirin. Bariş, destnîşan kir ku girtin û binçavkirin heta sala 1981’ê berdewam kirin û wiha pê de çû: “Ez di gulana 1981’ê de hatim girtin. Di tîrmehê de anîn Girtîgeha Hejmar 5’ê. Ew der cihekî taybet bû. Me derheqê girtîgehên Çîn û Îranê de dixwend û me bihîstibûn lê belê tiştên li Amedê dihatin kirin pir cuda bûn. Her cureyên sepanên ku rûmeta mirov qebûl nake di meriyetê de bûn. Jixwe bi mehan îşkence kiribûn û piştre jî anîn vê girtîgehê. Dema mirov dianîn wê girtîgehê, digotin; ‘Xwezî ez 6 mehên din jî di îşkenceyê de bûma lê ne anîbûna vê zindanê.’ Ji destpêkê heta dawiyê yek kêliya bêyî komkujî û îşkenceyê tune bû. Derî 24 saetan vekirî bûn û qêriyên mirovan li girtîgehê olan didan. Esat Oktay û ekîba wî 3 salan bênavber li wir îşkence kirin. Hinek kes hatin qetilkirin û hinek jî seqet man. Zindana Amedê hêj jî di rojevê de ye ji ber ku lehengên wê derê têkoşîneke mezin derxistin holê.” 
 
'ÎRADEYEKE PIR MEZIN A SERÎ NEDITEWAND HEBÛ’ 
 
Bariş, got ku li dijî teslîmiyet û xiyaneta dihat ferzkirin, şahidiya berxwedaneke pir mezin kiriye û ev tişt anî ziman: “Îrade û têkoşîneke ku pergalê red dike û serî natewîne hate raberkirin. Rojiya Mirinê hate girtin, Mazlum Dogan jiyana xwe ji dest da. Zêdetirî 66 kesan jiyana xwe ji dest dan. Tevî van êriş û îşkenceyan jî serî nehat tewandin û berxwedaneke mînak hate raberkirin. Bi sedan mirov rûs û tazî dikirin. Ji serê sibehê saet 05.00’ê heta tariya êvarê sirûdên leşkerî didan guhdarîkirin. Em tevek dixistin rêzê û serê me dixistin kanalîzasyonê de. Sedema van tevan jî ew bû ku sîxûrtî û teslîmiyet nedihatin qebûlkirin. Di 12’ê Îlonê de bedelên mezin hatin dayin. Lê îro li ser vê xakê têkoşîna demokrasiyê tê meşandin.” 
 
ÎNKARA LI DIJÎ KURDAN DIDOME
 
Bariş, anî ziman ku tevî bi ser re 44 sal derbasbûne jî hêj zîhniyeta wê serdemê neguheriye û axaftina xwe wiha qedand: “Yên hilbijartî diguherin lê zîhniyet heman zîhniyet e. Zext û înkara li dijî kurdan didome. Zêdetirî 100 sal in hebûn, ziman û çanda kurdan qebûl nakin. Neheqî bingeha xwe ji vir digire. Ditirsin. Ji ber ku dizanin li holê xespek heye. Di vir de pirsgirêkek heye û divê were çareserkirin. Bi milyonan kes tune tên hesibandin. Lewma heke hikûmet vê zîhniyeta şer bidomîne jî pêdivî bi çareseriyê heye. Heke civak weke dost bê dîtin ev pirsgirêk dê were çareserkirin. Li dijî vê hewcehî bi têkoşîneke demokratîk heye. Divê civak xwedî li xwe derkeve. Divê em tevek ji bo vê qaneh bibin.” 

Sernavên din

18/07/2025
23:37 Hikûmeta veguhêz a Sûriyeyê agirbestê red kir
23:28 DEM Partî: Dadgeh eşkere sûc dike
22:49 Li Geverê bi girseyî serdana kesên ji girtîgehê derketin hat kirin
22:41 Li ber Girtîgeha Xarpêtê îşkenceyê protesto kirin
22:33 Rêveberiya Xweser: Em destkefiyên şoreşê biparêzin
22:30 Li Behra Spî bi pileya 4.1 erdhej
20:25 Li Elbakê hevdîtina gel: Me xwe bi berxwedanê bi cîhanê da nasîn
19:29 Çîgdem Kiliçgun Ûçar: Divê hemû partiyên siyasî daxilî pêvajoyê bibin
19:13 Ji Erdogan daxuyaniya pêvajoyê
18:54 Gulerê 85 salî ji girtîgehê derket
17:14 Bi zarokan pîsî dan xwarin, wezaretê pêdivî bi ‘parastinê’ nedît!
16:28 Bernameya Mîhrîcana Mûnzûrê aşkera bû
15:42 Meclisa Leşkerî ya Siwêdayê: Me piraniya cihên stratejîk kontrol kirin
15:35 Ji malbatan serlêdana ji bo Îmraliyê
15:28 Der heqê Siddik Guler de biryara tehliyeyê hat dayîn
15:10 NY’ê ji bo Siwêdayê banga lêpirsîna lezgîn kir
15:02 Platforma Elewiyan a Edeneyê: Bila ji bo Durzan korîdor bê vekirin
14:45 Li 7 bajaran ji bo jinên Elewî yên hatibûn revandin çalakî
14:32 Îdareya girtîgehê nav û rengê Amedsporê sansur kir
14:23 Di civîna komîsyonê de kîjan biryar hatin girtin?
14:11 Li Girtîgeha Dumluyê kiryarên 1980’an tên kirin
13:41 Dê li Meletiyê navê Sirri Sureyya Onder bidin jiyîn
13:38 Cara duyemîn e tehliyeya girtiyê 30 salan hat taloqkirin
13:24 Civîna komîsyonê ya li meclisê bi dawî bû
12:26 Ji bo 2 rojnamegeran beraet û rojnamegerekî ceza
12:12 Yildiz ê MHP’î parvekirinek bi pirtûka Abdullah Ocalan ve kir
11:47 Kurdên Anatoliya Navîn piştgiriyê didin pêvajoyê
11:46 Qeyûm wesayîta ku hatibû hîbekirin xwest û projeyên şaredariyê betal kir
11:24 Partî ji bo komîsyonê kom bûn
10:57 Li Mêrgomarê xweza tê talankirin
10:48 Li Rihayê ciwan dê di şahiya azadiyê de bên cem hev
10:40 ‘Divê sererastkirinên qanûnî bên çêkirin’
10:26 Di lêpirsîna ÎBB’ê de ji bo 18 kesan biryara binçavkirinê
10:22 Ozlem Bîlgî: Bêdengiya li dijî îstismara zarokan sûc e
10:08 Li Rihayê zêdetirî 200 civîn: Bila devlet gav bavêje
09:47 'Komxebata Dayikan' wê were lidarxistin: Bi baweriya Rêya Heq jin jiyan e
09:39 Li Sûriyeyê bi sedan jin hatin revandin
09:35 Ciwanên sosyalîst şopdarên kesên li Pirsûsê hatin qetilkirin in
09:34 Li taxên Rihayê civînên têkildarî pêvajoyê
09:32 Welatiyên Kopê: Divê dewlet gavên mezin biavêje
09:31 Dayika Aştiyê: Divê bi awayekî ewle rêya vegerê ji bo gerîla bê vekirin
09:27 Welatiyên Sêrtê: Ji bo pêvajo baş bimeşe divê Abdullah Ocalan azad be
09:26 Salih Muslim: Em teslîmbûnê qebûl nakin, divê feraset biguhere
09:23 Hevdîtin bi kesên ku çekên xwe şewitandin re kir: Veger tune ye, têkoşîn neqediyaye
09:07 Di merasîmê de zarokên xwe temaşe kirin: Cîhanê hêza teorîk û pratîk a Ocalan dît
09:00 ROJEVA 18'Ê TÎRMEHA 2025'AN
17/07/2025
23:19 SOHR: Hejmara kesên li Siwêdayê mirine gihîşt 516'an
23:11 'Kujerê Ayşeyê Cemîl Koç e, polîsên hevkar kujer diparêzin'
23:02 Girtiyên li Girtîgeha Xarpêtê dest bi greva birçîbûnê kirin
20:31 Qetilkirina Ayşe Tokyazê hat şermezarkirin
20:21 Li Girtîgeha Kirşehîrê bi 'darbeyê' gef li girtiyan hat xwarin
20:10 Êrişa li ser malbata ku muzîka kurdî guhdar kir hat şermezarkirin
19:03 Fransayê dawî li hebûna xwe ya leşkerî ya li Senegalê anî
18:34 Bi girseyî serdana şîna Akyuzê ku li Tişrînê jiyana xwe ji dest da kirin
17:56 Hevserokên Giştî yên DEM Partiyê: Ji bo tevkariya li pêvajoyê divê rê li ber hevalên me bê vekirin
17:37 Li Enqereyê hevdîtinên balkêş
17:29 Endamên ESP û SKM'ê hatin berdan
16:13 Mecît Alagoz piştî 32 salan tehliye bû
16:02 ‘Tundiyên fîzîkî û dêrûnî li Pexşan Ezîzî tên kirin’
15:13 Civaka Durzan: Bila korîdorek ji bo Herêma Rêveberiya Xweser bê vekirin
14:34 Li Zaxo li ser bîrên petrolê êrişeke din pêk hat
14:19 Ji Şandeya Îmraliyê û Ozel daxuyanî: Dê temînat pêvajoyê civakî bike
14:16 ÎHD 39 salî ye: Divê peymaneke civakî ya nû bê çêkirin
13:32 Daxwazên jinan ên ji bo TÎS'ê
13:22 Ji ber barana li Pakîstanê 54 kesan jiyana xwe ji dest dan
13:17 Hevdîtina Şandeya Îmraliyê û Ozel û destpê kir
12:13 Hevserokên DEM Partiyê çûn serdana Demîrtaş
12:01 Li Siwêdayê ‘ewlehî’ ji Durzan re hiştin
11:41 Ocalan ji Konferansa Ronakbirî ya Şengalê re peyam şand
11:17 Li Iraqê hejmara kesên di şewatê de mirin derket 61’an
11:15 İlayda Alkaş hat qetilkirin
11:14 Bi paradîgmaya Abdullah Ocalan ve perwerde didin
11:10 Endamên komîsyonê yên DEM Partiyî diyar bûn
11:00 Piştî bi salan keça xwe dîtin: Em jî civaka demokratîk dixwazin
10:25 Parêzer Kutluay: Divê mafên zarokan neyên jibîrkirin
09:48 Li Girtîgeha Xarpêtê tundî li girtiyekî hate kirin
09:24 Akin Bîrdal: Agirê ku hat pêxistin bila bibe wesîleya aştiyê
09:23 Ahmet Karagoz: Divê hatina gerîlayan bi qanûnê bê misgogerkirin
09:21 Ciwanên Şoreşger ên herêma Derya Reş di rêya Kobanê de şehîd bûn
09:20 Şoreşa Rojavayê 13 salî ye: Em dest ji destkeftiyên xwe bernadin
09:18 Hevserokê MED TUHAD-FED'ê: Divê karê ewil ê komîsyonê girtî bin
09:17 Dayikên Aştiyê: Gava yekemîn azadiya Ocalan e
09:16 Cizîrî: Xweza tê talankirin, germahî zêde dibe
09:14 Lobiya Îsraîl û Tirkiye-Şamê: Golanê bide Siwêdayê bigire!
09:05 Li Iraqê şewat: 50 kes mir
09:00 ROJEVA 17'ê TÎRMEHA 2025'AN
16/07/2025
16:57 Li dijî êrîşên li ser ziman bertek: Têkoşîna li hemberî înkarê dê bidome
16:37 Şewata li Îzmîrê hate tefandin
16:28 Ji ber deynê qeyûm şaredarî hate hecizkirin
14:53 Ji bo serbestberdana Ahmet Ozer serî li dadgeriyê dan
14:37 Ji bo Abdullah Akyuz şîn hate danîn
14:12 Hevdîtina Şandeya Îmraliyê û Bahçelî: Pêdivî bi danûsteninê heye
13:52 Ji bo zentûngehan li pêşiya Meclisê bang kirin: Qanûna dagirkirinê rawestînin
13:43 Îsraîlê ji hewayê ve êrişî Şamê kir
13:29 Hevdîtina Şandeya Îmraliyê û Partiya Gelecekê: Divê her kes hewl bide
13:22 Hevserokên Giştî yên DEM Partiyê li Kandirayê ne
12:23 Hevdîtina Şandeya Îmraliyê ya bi Davûtoglû re dest pê kir
12:21 Li Şemrexê ‘kargeha zarokan’ hate lidarxistin
12:14 SOHR: Li Siwêdayê 248 kes mirine
12:00 Şandeya Îmraliyê: Rola Wezareta Dadê ji bo pêvajoyê girîng e